بقلم طبیب – چربی بلند خون

چربی بلند خون یا (Hyperlipidemia) چیست؟

چربی بلند خون شامل سویه بلند کولسترول (Hypercholesterolemia) و ترایگلسراید بلند یا (Hypertriglyceridemia)است.

کولسترول یک نوع چربی است که در خون هر شخص وجود دارد. این مادهٔ حیاتی برای ساختمان غشای حجروی، فعالیت نارمل مغز، تولید هورمون ها به شمول هومونهای جنسی، کنترول حرارت، ساختن صفرا در جگر غرض هضم و جذب مواد شحمی، ذخیره ویتامین های اساسی و غیره ضروری است. 
مشکل زمانی بوجود میآید که مقدار کولسترول بسیار بلند باشد. به هر پیمانه که سویه کولسترول بلند باشد به همان اندازه خطر حمله قلبی، سکته مغزی و مشکلات قلبی وعایی بلند میرود.

قسمت عمدهٔ کولسترول توسط جگر ساخته میشود و یک قسمت از غذاهای حاوی کولسترول مانند گوشت، ماهی، تخم، مسکه، پنیر، شیر و غیره بدست میآید.

ترایگلسراید و کولسترول دو نوع چربی مختلف است. اگر مقدار کالوری که در غذا گرفته میشود بیشتر از مقداری باشد که مصرف میشود، وجود این انرژی اضافی را به شکل ترایگلسراید ذخیره میکند.

اکثر چربی ها بشمول مسکه، مارگرین و روغن ها به شکل ترایگلسرایدها اند. کالوری اضافی، الکهول یا قندها در بدن به شکل ترایگلسراید ذخیره میشوند.

عوامل عمدهٔ چربی بلند خون رژیم غذایی پرچرب،‌ گوشت سرخ، کیک و کلچه، آیسکریم، غذای پراسس شده و سرخ شده،‌ سبک زندگی کم تحرک، چاقی، مرض شکر … و دلایل ارثی یا جنتیک اند.

نوشیدن قهوه، مخصوصاً قهوهٔ بدون فلتر، سویه کولسترول مجموعی، کولسترول خراب و ترایگلسرایدها را بلند میبرد.

آیا چربی بلند خون برای صحت مضر است؟

بلی، سویه بلند چربی خون خطر حمله قلبی(Heart Attack)، سکته مغزی (Stroke)، مرض شرائین اکلیلی قلب (Coronary Artery Disease) و امراض دیگر را بلند میبرد. غرض پائین آوردن این خطرات باید سویه چربی خون بواسطه ژریم غذایی صحی، ورزش یا فعالیت فزیکی و استعمال ادویه پائین آورده شود.

تداوی عمدتاً کولسترول خراب یا (Low Density Lipoprotein – LDL) را هدف قرار میدهد، زیرا سویه‌ بلند آن باعث ترسب LDL در جدار شرائین شده که منجر به تشکل پلک و سخت شدن یا تصلب شرائین (Atherosclerosis) میگردد، که هردو عامل عمدهٔ واقعات ناگوار مانند حمله قلبی، سکته مغزی و مرض شریان های محیطی (Peripheral Artery Disease – PAD) است. مشکلات فوق زمانی بوجود میآید که شرائین به دلیل ترسب چربی در جدار آن ها تنگ شده و جریان خون به اعضای مربوطه کم یا قطع گردد.

 علاوه بر سویه بلند چربی خون، عوامل دیگری نیز وجود دارد که خطر امراض قلبی وعایی را بلند می برد:

– مرض شکر (Diabetes Mellitus)

– فشار بلند خون (Hypertension)

– امراض مزمن گرده

– سگرت، نصوار، چلم و غیره

– تاریخچه فامیلی امراض قلبی نزد والدین یا اقارب نزدیک (اقارب مرد کمتر از ۵۵ ساله و اقارب زن کمتر از ۶۵ ساله)

– رژیم غذایی غیرصحی (رژیم غذایی صحی شامل مصرف مقادیر بلند میوه جات، سبزیجات، الیاف یا فایبر و چربی های صحی مانند ماهی و روغن های خاص دیگر و محدود ساختن مصرف قند ها و شحمیات)

با ازدیاد سن حتی بدون موجودیت عوامل فوق نیز چانس وقوع امراض قلبی وعایی بلند رفته و مردها در هر سن و سال به مقایسه زن ها بیشتر در خطر این امراض قرار دارند.

محاسبه خطر وقوع امراض قلبی وعایی:

برای تعیین خطر وقوع امراض قلبی وعایی کلکولیترها (محاسبه کننده های) مختلف بصورت انلاین وجود دارد که با داخل کردن معلومات لازم میتوان احتمال وقوع امراض قلبی را محاسبه نمود. در این باره میتوان از داکترمعالج معلومات بیشتر بدست آورد.

 انواع چربی ها (Lipids):

چربی عمدتاً شامل کولسترول و ترای گلسرایدها است، گرچه انواع دیگر چربی ها نیز وجود دارد.

گرچه معاینه سویه کولسترول خون بعد از نخوردن غذا و نوشابه یا Fasting Lipid Profile برای ۹ – ۱۲ ساعت اجرا میشود ولی کولسترول مجموعی را میتوان بدون نخوردن غذا هم تعیین کرد.

سویه بلند کولسترول خراب (LDL) خطر امراض قلبی وعایی را بلند میبرد. بعضی داکتران تصمیم شروع تداوی را نظر به سویه LDL اتخاذ می کنند.

گرچه سویه LDL نظر به سن، جنس، سابقه امراض فرق میکند ولی نزد اکثر اشخاص سویه LDL کمتر از ۱۳۰ ملیگرام فی دیسی لیتر مناسب است. سویه بلند LDL باعث بوجود آمدن پلک (تصویر) و تصلب شرائین میشود.

نزد اشخاصی که مرض شکر، سابقه حمله قلبی و سکته مغزی دارند، سویه مناسب LDL حداقل کمتر از ۱۰۰ و ترجیحاً کمتر از ۷۰ است.

کولسترول خوب (HDL):

هرقدر سویه HDL بلندتر باشد، بهتر است زیرا خطر امراض قلبی وعایی را تقلیل میدهد.

اگر سویه کولسترول خوب ۶۰ (۱.۵۵ ملی مول فی لیتر) یا بلند تر باشد بسیار خوب است و اگر از ۴۰ (۱،۰۳ ملی مول فی لیتر) کمتر باشد، پائین تلقی میشود.

کولسترول غیر اچ دی ال

 ( Non-HDL Cholesterol – NHDL):

در این کتیگوری کولسترول خراب (LDL)، و دیگر انواع کولسترول که سبب بوجود آمدن پلک (ترسبات کولسترول) میشود، شامل است.

NHDL شامل کولسترولهایی است که توسط لایپوپروتئن های (Very Low Density Lipoprotein – VLDL)، (Intermediate Density Lipoprotein – IDL) و لایپوپروتئین (a) حمل میشوند.

طرز محاسبهٔ کولسترول NHDL: TC – HDL = NHDL

کولسترول (NHDL) عموماً‌ یک پیشبینی کننده بهتر خطرات قلبی وعایی نسبت به کولسترول خراب (LDL) است.

ترایگلسرایدها (Triglycerides):

سویه بلند ترایگلسراید نیز خطر امراض قلبی وعایی را بیشتر میسازد.

در چه سن معاینات چربی خون آغاز گردد؟

اولین معاینه چربی خون که شامل کولسترول و ترایگلسراید است در طفولیت اجرا میشود که باید در ۱۸ سالگی تکرار شود.

توصیه های معمول:

نزد مردان: اگر شخص عوامل خطر نداشته باشد معاینه چربی خون در ۳۵ سالگی و اگر عوامل خطر )چاقی، شکر، فشار بلند خون، تاریخچه فامیلی امراض قلبی وعایی، سگرت) داشته باشد در سن ۲۵ – ۳۰ سالگی تعیین شود.

نزد خانمها:اگر عوامل خطر نداشته باشد معاینه چربی در ۴۵ سالگی و اگر عوامل خطر داشته باشد،‌ از ۳۰ – ۳۵ سالگی آغاز میگردد.

معاینات هر چند سال بعد تکرار شود؟

نزد اشخاصی که سویه کولسترول شان نارمل است هر ۵ سال و نزد اشخاصی که سویه کولسترول شان نزدیک سرحد ضرورت به تداوی دوایی قرار داشته باشد،‌ هر ۳ سال چک شود.کدام سن مشخص غرض توقف معاینات چربی توصیه نشده، ولی معاینات چربی خون در صورتی که معاینات قبلی حدود نارمل بوده باشد، ادامه آن بعد از سن ۶۵ سالگی توصیه نمیشود چون بعد از سن ۶۵ کمتر معمول است که سویه چربی بلند برود.

تداوی چربی بلند خون:

چربی بلند خون خطر حمله قلبی و سکته مغزی را بصورت قابل ملاحظه بلند میبرد. خوشبختانه تداوی های متنوع و مؤثر موجود است.کولسترول خون را میتوان با رژیم غذایی صحی، باختن وزن، ورزش منظم و ادویه پائین آورد. با پائین آمدن کولسترول خون، خطر امراض قلبی وعایی کمتر میشود.

کدام اشخاص به تداوی ضرورت دارند؟

داکترمعالج با درنظرداشت سویه چربی خون، موجودیت یا عدم موجودیت امراض قلبی وعایی و دیگر فکتورها، به مریضان مشوره میدهد.

اشخاصی که امراض قلبی وعایی دارند:

نزد اشخاصی که مرض شرائین اکلیلی قلب (CAD) دارند و رگهای قلب شان تنگ گردیده، تداوی دوایی بسیار مفید است. نزد مریضان قلبی وعایی بشمول مریضان سکته مغزی، تداوی با دوز بلند ستاتین توصیه میشود. اگر سویه (LDL) به کمتر از ۷۰ (۱.۸۱ ملی مول فی لیتر) پائین آوردده شود، سایز و اندازه پلک کولسترول کوچکتر میشود.

اشخاصی که مرض رگهای قلبی دارند در باره طرق مختلف پائین آوردن کولسترول با داکتر مشوره نمایند.

اشخاصی که امراض قلبی وعایی ندارند:

پائین آوردن کولسترول نزد این گروپ نیز مفید است ولی ضرور نیست به شدت گروپی که امراض قلبی وعایی دارند، پائین آورده شود. داکتر نظر به فکتورهای خطر (سن، جنس و تاریخچه فامیلی) میتواند مشوره دهد که آیا تداوی دوایی شروع شود یا خیر.

اشخاصی که سویه ترایگلسراید شان بلند است:

سویه بلند ترایگلسرایدها، نیز خطر امراض قلبی را بلند میبرد. سویه ترایگلسراید در حالی تعیین میشود که شخص برای ۹ – ۱۲ ساعت چیزی نخورده باشد.

تغیرات در رژیم غذایی (محدود ساختن یا عدم استفاده از شیرینی،‌ کیک و کلچه، کالوری، الکهول) و ورزش در پائین آوردن سویه ترایگلسرایدها مفید است.

نخستین قدم در راه کم ساختن خطر قلبی وعایی، پائین آوردن کولسترول خراب (LDL) است. بعد از اینکه کولسترول خراب پائین آورده شد، اگر بازهم سویه ترایگلسراید بلند باشد، ممکن تداوی اضافی ضرورت باشد.نزد اشخاصی که ترایگلسراید بلندتر از ۸۸۶ ملیگرام فی دیسی لیتر (۱۰ ملیمول فی لیتر) باشد، ممکن ضرورت به تداوی مشخص برای پائین آوردن ترایگلسراید باشد تا از التهاب پانقراس جلوگیری شود، چون کولسترول ر بلند آن میتواند باعث التهاب پانقراس گردد. نزد اشخاصی که سابقه التهاب پانقراس از اثر ترایگلسراید بلند دارند،‌ ممکن ضرورت باشد تداوی حتی در سویه های پائین ترایگلیسراید شروع شود. در این حالت از گروپ دوایی بنام فایبریت ها (Fibrates) استفاده میشود.

اشخاصی که شکر نوع ۱ و شکر نوع ۲ دارند، در خطر بلند امراض قلبی قرار دارند. به همین دلیل نزد مریضان شکر دوای ستاتین توصیه میشود. نزد اشخاصی که سن شان بلندتر از ۷۵ است و کولسترول بلند دارند، هم سن زمانی (سال های عمر) و هم سن فزیولوژیک (صحتمندی عمومی) مدنظرگرفته میشود. اشخاصی که به دلیل مرض عمر زیادی نخواهد کرد، ضرور نیست دوای پائین آورنده کولسترول بگیرند. نزد اشخاصی که از صحت عمومی خوب برخوردار اند،‌ صرف ازدیاد سن نباید دلیل توصیه نکردن ادویه پائین آورنده کولسترول باشد.

تداوی های موجود کولسترول بلند:

سویه کولسترول را میتوان با تغییرات در سبک زندگی، ادویه و یا هردو پائین آورد.

تغییرات در سبک زندگی:

در صورتیکه سویه کولسترول خراب (LDL) بلند باشد، باید در سبک زندگی روزانه تغییراتی وارد شود، مانند کم کردن مصرف روغن مخصوصاً روغن های اشباع شده، باختن وزن، ورزش منظم روزانه، و گرفتن میوه جات و سبزیجات کافی.

دوا ها:

دواهای مختلف پائین آورنده کولسترول موجود است، که مکانیزم تاثیر، اندازه مؤثریت، و قیمت هر کدام فرق میکند. داکترمعالج میتواند دوای مناسب برای شما توصیه کند.

ستاتین ها (Statins):

گروپ دوایی پائین آورنده کولسترول خراب (LDL) و از جملهٔ مؤثرترین دواها در وقایه امراض شرائین اکلیلی قلب، حمله قلبی، سکته دماغی و مرگ و میر است. 

ستاتین ها با کم کردن تولید کولسترول در وجود و حذف کردن کولسترول توسط جگر، سویه (LDL)‌ را ۲۵ – ۵۵ فیصد پائین آورده و میتوانند سویه ترایگلیسرایدها را نیز پائین آورند. ستاتین ها میتوانند با پائین آوردن التهاب، از حمله قلبی و سکته دماغی جلوگیری نمایند.

در حالیکه اکثریت مریضان ستاتین را خوب تحمل میکنند، نزد یک تعداد عوارض جانبی مانند درد و ضعف عضلی دیده شود که با تغییر نوع و یا دوز پائینتر اکثراً عوارض برطرف میشود. اگر پرابلم رفع نشد، میتوان از دواهای غیرستاتین استفاده کرد. مهم است که ستاتین طوری که تجویز شده گرفته شود. بعضی آنها قبل از خواب و بعضی آنها باید با غذا گرفته شود. گرفتن گریپ فروت (چکوتره) و یا عصاره آن میتواند خطر عوارض جانبی ستاتین ها را بیشتر سازد.

ازیتیمیب (Ezetimibe):

ازیتیمیب یا (Zetia)، انتقال فعال کولسترول موجود در غذا و کولسترولی را که در بدن ساخته میشود کم میسازد و کولسترول خراب را ۲۰ – ۲۵ فیصد پائین آورده و عوارض جانبی نسبتاً‌ کمتر دارد.

این دوا معمولاً با دوای ستاتین تجویز میشود و نزد آنانی که ستاتین را تحمل نکنند، به تنهایی تجویز میگردد.

نهی کننده های PCSK9 یا

(Protein Convertase Subtilisin/Kexin Type 9):

این گروپ دوایی جدید، کولسترول خراب (LDL) را ۶۰ فیصد پائین میآورد.

این دواها به شکل زرق تحت الجلدی هر ۲ – ۴ هفته تطبیق شده و وقایع قلبی وعایی مانند حمله قلبی، سکته مغزی و احتمالاً وفیات را کاهش میدهد. به استثنای عکس العمل خفیف در ناحیه زرقی، عوارض جانبی اندک دارند.

این دواها قیمت بوده و استعمال آنها محدود به مریضانی است که علی الرغم بلندترین دوز قابل تحمل ستاتین و ایزیتیمیب، کولسترول  آنها بصورت معند بلند باقی بماند. این دواها نزد اشخاصی استفاده میشود که مرض قلبی وعایی و کولسترول بلند فامیلی (Familial Hypercholesterolemia) دارند.

دواهای توقیف کننده اسید صفراوی یا (‌Bile Acid Sequestrants):

این دواها شامل Colesevelam (Welchol)، Cholestyramine (Prevalite, Qestran) اند، که در روده ها با اسیدهای صفراوی چسپیده و به این ترتیب جذب کولسترول موجود در غذا را کاهش میدهد. استفاده این دواها زیاد معمول نبوده و کولسترول خراب (LDL) را ۱۰ – ۱۵ فیصد تقلیل میدهد.

اعراض جانبی معمول شامل دلبدی،‌ نفخ و باد، تشنج یا کرمپ عضلی و تخریبات جگر اند. گرفتن (Psyllium) یا میتامیوسل با این دواها میتو اند دوز و اعراض جانبی دوا را کمتر میسازد. دواهای توقیف کننده اسید صفراوی میتواند با دواهایی مانند دیجاکسین (Digoxin)، وارفارن (Warfarin), تعامل نموده و میتواند جذب ویتامین های منحل در شحم (A,D,E,K) را مختل سازد. گرفتن این دواها در وقت متفاوت میتواند این پرابلم را حل کند.

 اومیگا ۳ (Omega-3):

ماهی های چرب مانند (Mackerel, Herring, Bluefish, Sardines, Salmon, Anchovies) حاوی دو اسید شحمی بسیار مهم به نام های (Docosahexaenoic Acid – DHA) و (Eicosapentaenoic Acid – EPA) اند.

رژیم غذایی ۱ الی ۲ وعده غذایی (serving) ماهی های روغن دار در هفته میتواند سویه ترایگلسراید و خطر مرگ ناشی از مرض شریان اکلیلی قلب را پائین آورد.  گفته میشد که مستحضرات روغن ماهی، مستحضرات مخلوط روغن ماهی با دوز پائین (مخلوط EPA و DHA یک گرام روزانه) برای قلب مفید باشد ولی این ادعا در مطالعات بزرگ ثابت نشد، بنابراین فعلاً‌ گرفتن آن توصیه نمیشود.

مطالعات نشان میدهد که مستحضرات EPA به تنهایی به دوز ۴ گرام روزانه در کم ساختن وقوع حملات قلبی،‌ سکته های مغزی، و ضرورت به ستنت قلبی در جراحی بایپس (Coronary Artery Bypass Graft) و مرگ و میر مهم است. این دوا تنها با نسخه داکتر میسر است.

نیکوتینیک اسید یا (Niacin):

نیاسین ویتامینی است که به اشکال مختلف موجود بوده و در تداوی کولسترول بلند نادراً استفاده میشود. نیاسین که در گذشته ها برای بلند بردن کولسترول خوب (HDL) استفاده میشد، امروزه توصیه نمیشود. بعضاً نزد مریضانی که (Lipoprotein -a) بلند دارند بکار میرود.

نیاسین عوارض جانبی متعدد دارد مانند فلشنگ (وجهه سرخ و داغ میشود)، خارش، دلبدی، مُرمُر شدن و بی حسی، و بدترشدن نقرس. این دوا باعث تخریب جگر شده میتواند. به همین دلیل معاینه وظایف جگر نزد اشخاصی که این دوا را استعمال میکنند باید وقتاً فوقتاً صورت گیرد.

مکمل های غذایی (Nutritional Supplements):

پروتئین سویا (Soy Protein) حاوی آیزوفلاوین است که مشابه استروجن یا هورمون زنانه عمل میکند. رژیم غذایی سرشار از پروتئین سویا میتواند سویه کولسترول مجموعی، کولسترول خراب و ترای گلیسراید را کمی پائین آورد و سویه کولسترول خوب را بلند ببرد.

غذاها و محصولات سویا مانند توفو، مسکه سویا، … ممکن بالای چربیها و صحت قلبی وعایی تاثیر مثبت داشته باشد زیرا اندازهٔ چربیهای مشبوع آن کم و چربیهای غیرمشبوع آن بلند است.

سیر (Garlic):

در مطالعات طبی ثابت نشده که سیر بالای پائین آوردن سویه کولسترول تأثیر داشته باشد.

تداوم تداوی:

تداوی کولسترول یا ترایگلیسراید بلند یک پروسه مادام العمر است. گرچه دواها به سرعت سویه کولسترول را پائین میآورد، مگر آشکار شدن تاثیرات تغییرات شیوهٔ زندگی ۶ – ۱۲ ماه را در بر میگیرد. وقتی نتایج پلان تداوی مؤثر ثابت شد، مهم است که به تداوم تداوی متعهد ماند. با قطع تداوی معمولاً‌ سویه کولسترول دوباره بلند رفته و خطر حمله قلبی، سکته مغزی و دیگر پرابلم های قلبی وعایی زیاد میشود.

اکثر اشخاص، تداوی را به دلیل عوارض جانبی دوا قطع می نمایند. امروز گروپ های دوایی متعدد وجود دارد، اگر یک دوا مؤثر نبود یا تحمل نشد، در مشاوره با داکتر دوای دیگری گرفته شود.