«دکترین دالیس» و شکل گیری آسیای جنوبی به حیث استقامت مستقل در سیاست خارجی امریکا
ائیزینهاور* نخستین رئیس جمهور از حزب «جمهوری خواه» بود که پس از بیست سال وقفه به این کُرسی رسید. او یکی از وکلای مدافع مشهور نیویورک را، به نام «جون فوستیر دالیس» که تجربۀ فراوانی در دیپلوماسی داشت بحیث وزیر امور خارجۀ خود مقرر کرد.
دالیس «قبلا در مذاکرات صلح با جاپان اشتراک داشته و مأموریت های متعددی را به نمایندگی از ایالات متحدۀ امریکا در سازمان ملل متحد انجام داده بود».
تمایلات حسنه ای دالیس درباره پاکستان قبل از تصدی پُست وزیر امور خارجه نیز به مشاهد می شد. دالیس باورمند بود، که پاکستان سیاست ضد کمونیستی را پیش میبرد و از آن تمجید مینمود، در حالیکه پالیسی بی طرفانه ی هند را سیاست منفی ارزیابی میکرد. افزون بر آن «جون فوستیر دالیس» سیاست دهلی را ساده لوحانه مینامید و تأکید میکرد که ادارۀ «جواهر لال نیرو» تحت شعاع کمونیزم قرار دارد.
تحول سیاست امریکا در قبال پاکستان برق آساء بود
در جنوری ۱۹۵۳ وزیر امور خارجۀ پاکستان «ظفرالله خان» به واشنگتن آمد و از حکومت امریکا تقاضای ارایهٔ کمک فوری کرد. پاکستان در ایام مورد بحث در لبۀ قحطی سراسری قرار داشته و اشداً به دریافت گندم نیاز داشت.
دالیس «با اغتنام از فرصت سندی را عنوانی رئیس جمهور» ائیزینهاور ترتیب نموده در آن علیرغم دشواری های شدید اقتصادی که پاکستان با آن روبرو بود، بر اهمیت ستراتیژیک آن تأکید نمود.
در جون همان سال کانگرس امریکا قانونی را به تصویب رساند، که در پرتو آن به پاکستان گندم صادر میشد. این عمل واشنگتن در تفاوت فاحش ادارۀ آن کشور در برابر تقاضای مشابه هند در سال ۱۹۵۱ قرار داشت.
در می ۱۹۵۳ «دالیس» در چوکات مسافرت ها به کشورهای شرق نزدیک از هند و پاکستان بازدید بعمل آورد. پس از دیدارها با مقامات کشورهای این حوزه، دالیس معتقد شد، که ایجاد «سازمان دفاعی شرق میانه» در شرایط کنونی امکان ندارد. پس از سفر به کراچی و دهلی جدید، علاقمندی دالیس در برابر پاکستان و عدم علاقمندی در مورد هند افزایش بیشتر یافت.
جون فوستیر دالیس «نظریات خود را در این باره در جلسۀ مؤرخ اول جون۱۹۵۳ شورای امنیت ملی ایالات متحدۀ امریکا» ارایه نمود. او حین ابراز نظر دربارۀ پاکستان از اهمیت نظامی و حتی «کیفیت مذهبی» پاکستان یاد آور شده، آنرا یکی از متحدین مهم امریکا خواند.
شام همان روز، هنگام صحبت در رادیو و تلویزیون دالیس یکبار دیگر از سفراش به شرق نزدیک یاد آور شده و برای نخستین بار از طرح ایجاد «دفاع چند بُعدی در شمال»، در ماورای سرحدات جنوبی اتحاد شوروی به همکاری دول دوست در شرق میانه برای تأمین امنیت حوزۀ جنوب آسیا، یاد آور شد.
دالیس ضمناً خاطر نشان ساخت که کشور های عربی در شرایط کنونی غالباً مغروق مباحث با اسرائیل، انگلستان و فرانسه هستند، بنابرین نمیتوانند هستۀ این «کمربند» دفاعی را تشکیل دهند.
به این ترتیب، نظریۀ که قبلاً توسط بائیرود مطرح گردیده بود، اکنون به سند رسمی سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا مبدل می گردید.
دالیس در جلسات بسته ولسی جرگۀ امریکا به تاریخ ۲ و ۳ جولای ۱۹۵۳ با شدت و وضاحت هر چه بیشتر نظریۀ ایجاد دفاع چند بُعدی شمال را مطرح نموده و از طرز دید خود دفاع کرد.
دالیس به این عقیده بود که پاکستانی ها، هرگاه لازم بیافتد با دستان خالی علیه کمونیزم به پا برخواهند خاست. شورای امنیت ملی ایالات متحدۀ امریکا به تاریخ ۱۴ جولای ۱۹۵۳ از ابتکار دالیس در رابطه به ایجاد «دفاع چند بُعدی شمال» حمایت نموده و مصوبۀ را در زمینه به تصویب رساند
نظریۀ «دفاع چند بُعدی شمال» در حقیقت احیاء و ادامۀ ستراتیژی نظامی انگلیس ها در شرایط جدید بود. برتانیۀ کبیر برای تأمین منافع خویش در آسیای جنوبی، شرق نزدیک و شرق میانه، طی یک سده، از لشکر مرکب از هندوستانی ها استفاده می کرد. دالیس باور داشت، که اردوی پاکستان یکجا با نظامیان ترکیه (عضو پیمان ناتو) و به حمایت امریکا می توانند نقش دژِ تسخیر ناپذیری را در برابر تهدید اتحاد شوروی بازی نمایند، و به نحوی معاصری جاگزین اردوی استعماری هند برتانوی در منطقه گردند.
رئیس جمهور ایزینهاور طرح مذکور را تأئید نموده و به تاریخ ۱۴ جنوری ۱۹۵۴مصوبۀ بذل کمک ها را به امضاء رساند.
دینیس کوکس ، یکی از صاحب نظران مسائل بین المللی به آن باور است، که واشنگتن ارزیابی و تصور دقیق از آنکه، پاکستان به چه ترتیبی نیروهای تدافعی شرق نزدیک را استحکام خواهد بخشید، نداشت. امریکائیها هکذا نمیدانستند که آیا پاکستان از عهدۀ این مأموریت بدر خواهد آمد، یا خیر؟
سال ۱۹۵۴، سال افزایش توجه به حوزۀ جنوب آسیا در سیاست امریکا بود. در آغاز مارچ سال یاد شده شورای امنیت ملی امریکا سند برنامه ریزی شدۀ را در مورد سیاست امریکا در حوزۀ جنوب آسیا به تصویب رساند. در سند مذکور نگرانی زایدالوصفی واشنگتن در رابطه به آیندۀ حوزه با در نظر داشت اهمیت، موقعیت ستراتیژیک، منابع بشری و طبیعی و تأثیر گذاری در روابط بین المللی، ابراز می گردید.
شورای امنیت ملی ایالات متحدۀ امریکا ناحیۀ جنوب آسیا را میدان اصلی پیکارها در «جنگ سرد» نامیده، از دست دادن آنرا شکست جدی روانی و سیاسی برای جهان غرب خواند. از آنجائیکه طرح تأسیس «سازمان دفاعی شرق میانه» به دلیل اعتراض مصر و سائر کشور های عربی به ناکامی انجامید، در سند مورد بحث، امنیت جنوب آسیا در پیوند با امنیت کشورهای شرق نزدیک و شرق میانه بررسی می گردید. در ترکیب طرح «دفاع چند بُعدی شمال» که بجای «سازمان دفاعی شرق میانه» باید به میان می آمد، قرار بود دولت های ترکیه، عراق، ایران، پاکستان، هند (در صورت امکان) تحت رهبری عمومی ایالات متحدۀ امریکا عضویت داشته باشند.
مناطق عمدۀ مورد توجه در حوزۀ مذکور هند و پاکستان بودند. از آنجائیکه هند به دلیل تعقیب سیاست عدم انسلاک از ستراتیژی امریکا هر چه بیشتر فاصله می گرفت، واشنگتن توجه بیشتر خود را به پاکستان معطوف می داشت. سند تعمیق همکاری ها با پاکستان، اشتراک فعالتر این کشور را در جبهۀ مبارزه با کمونیزم در نظر می گرفت. سند در عین حال قید می نمود که از شمولیت پاکستان در سایر اتحادیه ها و سازمان های که در مطابقت با منافع ملی امریکا قرار داشته باشند استقبال و حمایت صورت گیرد.
توجه خاصی در سند به تأمین همکاری ها میان ترکیه و پاکستان مبذول می گردید. در چهار چوب اتحادیه های دو جانبه و چند جانبه، پاکستان مکلف میشد در صورت بروز جنگ جهانی، تمام منابع بشری، مادی و نقاط ستراتیژیک قلمرو خود را برای اهداف مشترک دفاعی در اختیار غرب قرار بدهد.
به این ترتیب، دیده میشود که این فیصلۀ مهم و ستراتیژیک بیشتر سرسری، بدون ارزیابی عمیق و دقیق بعمل آمده بود. فیصلۀ که بیشتر از ۳۵ سال سیاست امریکا را با هند و پاکستان و در کُل حوزۀ جنوب آسیا تعیین کرد.
این سیاست نقش فلاکت باری را در سرنوشت افغانستان بازی کرد، چون در روابط پیچیدۀ خویش با کشورهای منطقه از حمایت ایالات متحدۀ امریکا محروم شد. از آن به بعد برای افغانستان صرف یک منبع دریافت کمک های نظامی باقی ماند، و این منبع اتحاد شوروی بود، که پس از چند دهه به فاجعه برای افغانستان مبدل گردید.
*از سال ١٩٥٣ تا ١٩٦١ رئیس جمهور امریکا بود.
