چرا فشار خون بلند را کشندهٔ خاموش می نامند؟
آیا میدانید که بیش از یک میلیارد انسان در جهان مصاب فشار بلند خون اند؟
فشار بلند خون دلیل عمدهٔ امراض مختلف قلبی وعایی، معلولیت ها و مرگ و میر در سراسر جهان است.
فشار بلند خون عامل اساسی خطر ابتلا به مرض شرائین اکلیلی (شریان هایی که برای قلب خون میرساند)، سکته های مغزی، عدم کفایه قلب، امراض مزمن گرده و زوال عقلی یا دیمینشیا و … میباشد.
حدود ۲۶ فیصد (از هر ۴ نفر یک نفر) نفوس جهان مبتلا به فشار بلند خون بوده و تخمین زده میشود که این فیصدی تا سال ۲۰۲۵م به ۲۹ ٪ بالا خواهد رفت. این افزایش عمدتاً در کشور های در حال رشد خواهد بود که فشار سنگینی را بالای سکتور صحت این کشور ها وارد خواهد کرد.
طبق آخرین احصایه ها، در ایالات متحدهٔ امریکا تقریباً نصف بزرگسالان (۴۵٪ یا ۱۰۸ میلیون نفر) مصاب فشار بلند خون هستند و از هر ۴ مریض مصابِ فشار بلند خون حدود ۱ مریض (۲۴٪) تحت کنترول مناسب قرار دارد.
ساختمان و وظیفهٔ سیستم قلبی وعایی:
سیستم دوران خون شامل قلب (پمپ) و اوعیه یا رگهای خون (نل ها) است. قلب چهار جوف دارد که خون را بوسیلهٔ شریانها به اعضای مختلف بدن و شش ها پمپ میکند. ورید ها خون را از قسمت های مختلف بدن و شش ها دوباره به قلب میآورند. در این جریان تبادلهٔ اکسیجن و کاربن دای اکساید صورت گرفته که اکسیجن از طریق سیستم تنفسی داخل وجود شده و کاربن دای اکساید از بدن خارج میشود.
فشار خون چیست؟
فشاری که خون هنگام تقلص و تقبض (باز و بسته شدن) قلب بالای جدار شریانها وارد میکند به نام فشار خون یاد میشود.
فشار خون یک عدد ثابت نیست و به همین دلیل فشار خون نارمل یک حد بالایی و یک حد پائينی نارمل دارد. بصورت طبیعی هنگام هرگونه فعالیت فزیکی و یا ورزش نبض و فشار خون هردو بلند میروند و هنگام استراحت هر دو به حد نارمل پائین میآیند. فشار خون بصورت مداوم نظر به فعالیت تغییر میکند. همچنان فشار خون نظر به رژیم غذایی، ګرفتن بعضی دواها و حتی اگر شخص تحت فشار روحی یا سترس باشد، نیز تغییر میکند.
برای اینکه حجرات، انساج و اعضای مختلف بدن وظیفهٔ خود را انجام داده بتوانند، به مواد غذایی و اکسیجن ضرورت دارند. با هر ضربان قلب، این مواد (اکسیجن و مواد غذایی) توسط سیستم قلبی وعایی به قسمت های مختلف بدن رسانیده میشود.
فشار خون معمولاً بواسطهٔ آلهٔ فشار (Sphygmomanometer) در شریان بازو اندازه شده که با دو نمبر مشخص میشود، مثلا: ۱۳۰/۸۰ ملی متر سیماب. نمبر بالایی (۱۳۰) بنام فشار سیستولیک (فشاری که خون هنگام تقلص قلب بالای شریان ها وارد میکند) و نمبر پایانی (۸۰) بنام فشار دیاستولیک (فشاری که خون در بین تقلصات قلب بالای شریان ها وارد میکند) یاد میشود.
اگر فشار خون در شریان بازو بلندتر از نارمل باشد، ممکن فشارخون در شرائین دیگر نیز بلند باشد.
در تعین فشار خون باید دقت صورت گیرد زیرا بعضی عوامل میتواند نتایج را نادرست نشان دهد:مثلاً اگر اندازه کف آله فشار مناسب نباشد، اگر کف آله فشار بالای لباس استعمال شود، اگر شخص حداقل ۵ دقیقه استراحت نکرده باشد، اگر شخص در حالت هیجانی باشد، اگر شخص هنگام معاینه گپ میزند یا پاها یکی بالای دیگر باشد، اگر شخص چند لحظه قبل سگرت دود کرده و قهوه یا الکهول نوشیده باشد، اگر شخص خنک خورده باشد، اگر مثانه شخص پر بوده و شدیداً به تشناب ضرورت داشته باشد؛ تمام این حالات میتواند بالای اندازه فشار خون تأثیر داشته و فشار خون را بصورت کاذب بلندتر از نارمل نشان دهد.
به همین دلیل است که فشار خون باید حداقل در دو ویزت مختلف به فاصله یک هفته اندازه شود.
فشار خون به ۳ فکتور وابسته است:
۱ – نبض یا Heart Rate (نارمل ۶۰ الی ۱۰۰ فی دقیقه)
۲ – Stroke Volume یا مقدار خونی که در هر پمپ از بطین چپ قلب خارج میشود
۳ – مقاومت محیطی یا (Peripheral Resistance) مقاومت دیوار رگها مقابل خون
تغییر در هر کدام اینها باعث تغیر فشار خون شده میتواند. در حالت هیجان، ترس، خوشی زیاد، قهر یا هر حالتی که سویه ادرینالین را بلند ببرد، فشار خون بلند میرود، که دوباره بحالت نارمل میآید.
فشار بلند خون یا Hypertension
وقتی فشار خون بالای رگها بصورت دوامدار از حالت نارمل بلندتر باشد، به نام فشار خون بلند یاد میشود که اصطلاح طبی آن (Hypertension) هایپرتنشن است.
فشار بلند خون (HTN) یک مریضی مزمن و شایع در سراسر جهان است که اگر بصورت درست کنترول نشود میتواند بسیار خطرناک باشد. زمانی که فشار خون بصورت دوامدار بلند باشد، میتواند باعث ایجاد درز ها و پارگی ها در حجرات اندوتیل که سطح داخلی شریان ها را میپوشاند، شده و در طویل المدت باعث تخریبات شود. اختلاطات عمدهٔ فشار بلند خون کنترول ناشده عبارتند از: سکتهٔ دماغی(Stroke)، حملهٔ قلبی (Myocardial Infarction)، تخریبات در چشم، گرده ها و دیگر اعضای بدن.
گرچه واقعات فشار بلند خون با ازدیاد سن بالا میرود، ولی میتواند نزد جوانان و حتی اطفال نیز دیده شود.
کنترول مناسب فشار خون خطر مرگ را ۲۵ ٪ و خطر حمله قلبی و سکته دماغی را ۳۰ ٪ پائین میآورد. تحقیقات اخیر نشان میدهد که بلند بودن فشار خون حتی به درجه کم هم میتواند در طویل المدت باعث امراض گوناگون قلبی وعایی شود. در اکثرا واقعات فشار خون سیستولیک و دیاستولیک هردو بلند میرود. در بعضی حالات یکی از این فشار ها بصورت انفرادی بلند میرود که بنام فشار بلند منفرد (Isolated Hypertension) یاد میشود، مثلاً: فشار بلند منفرد سیستولیک یا فشار بلند منفرد دیاستولیک.
تصنیف فشار خون:
فشار خون نارمل (Normal Blood Pressure):
نمبر بالایی یا فشار سیستولیک، ۱۱۹ ملیمتر سیماب یا کمتر و فشار پائینی ۷۹ ملیمتر سیماب یا کمتر
فشار خون بالا(Elevated Blood Pressure):
نمبر بالایی بین ۱۲۰ – ۱۲۹ و نمبر پائینی یا دیاستولیک، کمتر از ۸۰
فشار بلند خون (Hypertension): (جدول پائین صفحه)
نمبر بالایی ۱۳۰ یا بلندتر و نمبر پائینی یا دیاستولیک بالاتر از ۸۰
فشار بلند خون (Hypertension) نیز به ستیج ۱ و ۲ تقسیم میشود:
ستیج ۱ فشار خون:(جدول پائین صفحه)
فشار سیستولیک ۱۳۰- ۱۳۹ و فشار دیاستولیک ۸۰ الی ۸۹
ستیج ۲ فشار بلند خون:
فشار سیستولیک ۱۴۰ یا بالاتر و فشار دیاستولیک ۹۰ یا بالاتر
بحران فشار خون بلند:
زمانی که فشار خون بطور آنی بسیار بلند برود و فشار سیستولیک ۱۸۰ یا بلندتر و فشار دیاستولیک ۱۲۰ یا بلندتر باشد، بنام بحران فشار خون یاد میشود که میتواند باعث تخریب در اعضای مهم مانند دماغ، قلب، شش ها و گرده شود.
تصنیف بحران فشار خون:
هایپرتنسیف ارجنسی (Hypertensive Urgency) که در آن (End Organ Damage) یا تخریب در اعضای چون دماغ، گرده، قلب، شش، چشم … وارد نشده است.
هایپرتنسیف ایمرجنسی (Hypertensive Emergency)، که در آن اعضای حیاتی مانند دماغ، قلب، شش و گرده صدمه دیده اند.
پری اکلمپسیا (Pre-Eclampsia) حالتی است که نزد زنان حامله بعد از هفتهٔ ۲۰ حمل الی هفتهٔ ۶ بعد از وضع حمل میتواند رخ دهد.
در پری اکلمپسیا فشار بلند خون جدیدالتاسیس همراه با اطراح پروتئین در ادرار دیده میشود، که دلالت به تخریب کلیوی مینماید و میتوانداعضای دیگر مانند دماغ و جگر را نیز ماؤف سازد. پری اکلمپسیا اعراض مختلف داشته و نزد بعضی ممکن با اعراض خفیف یا بدون اعراض باشد. اما نزد یکتعداد مصابین میتواند تهدیدکننده‌ٔ حیات باشد. اگر نزد یک خانم حامله، پری اکلمپسیا با سیژر یا تشنج همراه باشد، به نام اکلمپسیا یاد میشود، که یک واقعه عاجل ولادی است.
فشار بلند خون نزد کاهلان نظر به عامل سببی به دو نوع تقسیم میشود: فشار خون ابتدایی (بیشتر از ۹۰ فیصد واقعات) و فشار خون ثانوی (کمتر از ۱۰ فیصد واقعات) را تشکیل میدهد.
فشار خون ابتدایی (Primary Hypertension) که عامل سببی آن معلوم نیست و چون اکثراً هیچ اعراض ندارد بنام کشنده خاموش نیز یاد میشود.
فشار خون ثانوی (Secondary Hypertension) که معمولاً عامل سببی قابل تداوی دارد. عامل آن در بسی موارد پرابلم گرده ها و یا تشوشات هورمونی میباشد، که میتواند نظر به عامل سببی اعراض مختلف داشته باشد.گرچه عامل اصلی بوجود آمدن فشار خون اساسی نامعلوم است ولی رسک فکتور ها یا عوامل خطر آن قرار ذیل است:
ازدیاد عمر، چاقی
رژیم غذایی نمکی (باعث احتباس آب شده و فشار بلند میرود) و کولسترول بلند (باعث تنگی اوعیه میشود)
ارثیت یا تاریخچه فامیلی
استفاده از مستحضرات تنباکو مانند سگرت
سترس یا فشار روحی
بعضی دوا ها مانند ادویه ضد حاملگی
موجودیت امراض مانند شکر، کولسترول بلند، عدم کفایه قلبی و امراض گرده
شیوه زندگی کم تحرک (نبود فعالیت فزیکی یا نداشتن پروگرام ورزش)
نژاد: شیوع فشار بلند خون نزد سیاه پوستان بلندتر است
بجز از سن و نژاد، دیگر فکتور های خطر قابل تعدیل اند.
بعضی عوامل فشار بلند ثانوی:
هایپرالدوستیرونیزم (Hyperaldosteronism)، فیوکروموسایتوما (Pheochoromcytoma)، اپنیا انسدادی خواب (Obstructive Sleep Apnea)امراض غده تایروئید (Thyroid Diseases)، سندروم کوشنگ (Cushing Syndrome)، ابهر دو قوسه (Coaractation of Aorta)، و یک تعداد ادویه جات.
چون گرده ها در تنظیم فشار خون رول مهم دارند، هر عاملی که سبب کم شدن جریان خون به گرده ها شود، فشار خون را بلند میبرد. مانند: تصلب شرائین (Atherosclerosis) و التهاب اوعیه (Vasculitis).
زمانی که جریان خون به گرده ها کم شود، کلیه ها ماده ای بنام رنین (Renine) افراز میکنند که باعث احتباس آب در بدن شده و باعث بلند رفتن فشار خون میشود. امراض دیگر که میتواند باعث بلند رفتن فشار خون شوند: فایبرومسکیولیر دیسپلیژیا (Fibromuscular Dysplasia) نزد خانمهای جوان باعث ضخیم شدن شرايین شده،که در گرده باعث ضخیم شدن شریان گرده و کمی جریان خون به آنها میگردد. به این دلیل گرده ها مقدار بیشتر رنین را آزاد نموده و باعث حبس شدن آب در بدن و بالنتیجه باعث بلند رفتن فشار خون میشود. مثال دیگر موجودیت توموری است که باعث تولید هورمون الداستیرون شده و الداستیرون مانند رینین باعث تجمع مایع بیشتر در بدن شده و فشار خون بلند میرود.
شیوع فشار بلند خون (Hypertension) در امریکا:
فشار بلند خون یک مشکل صحی عام است و در یالات متحدهٔ امریکا حدود ۴۹ ٪ کاهلان فشار بلند خون دارند. شیوع فشار بلند خون با ازدیاد عمر بیشتر میشود. طور مثال در امریکا ۷۶ ٪ اشخاص بین سنین ۶۵ – ۷۴ ساله فشار بلند خون دارند و این فیصدی نزد اشخاص مسن تر از ۷۵ ساله به ۸۲ ٪ بلند میرود. متأسفانه فشار بلند خون نزد اکثریت مصابین خوب کنترول نشده است و نظر به یک سروی ملی در امریکا فشار بلند خون صرف نزد ۴۷ ٪ مصابین که تحت تداوی اند، خوب کنترول شده است.
اعراض فشار بلند خون:
اکثر مصابین، هیچ اعراض و علایم ندارند زیرا فشار خون بصورت بطی و تدریجی بلند میرود، ولی میتواند باعث خطرات جدی شود. به همین دلیل فشار بلند خون (Hypertension) را بنام کشندهٔ خاموش (Silent Killer) نیز یاد میکنند.
تعداد کمی مریضان که اعراض نشان میدهند، ممکن سردردی، تشوش دید (Blurry Vision)، درد صدری، عسرت تنفس (Shortness of Breath)، خون بینی، خستگی، تپش قلب یا (Palpitation) … و گیچی (Confusion) داشته باشند.
تشخیص فشار بلند خون:
بعضی اشخاص در کلنیک متهیج بوده و ممکن فشار خون شان بصورت کاذب بلند باشد. به همین دلیل تشخیص فشار بلند زمانی وضع میشود که فشار خون شخص حداقل دو بار، یک هفته در میان بلند باشد. حالاتی که از این امر مستثنی اند:
اگر فشار خون بسیار زیاد بلند باشد و یا تخریبات از اثر فشار بلند خون در قلب، چشم و گرده ها بوجود آمده باشد.
قبل از اینکه تداوی دوایی شروع شود، ممکن داکتر از شخص بخواهد که فشار خون را در خانه و یا در محل کار نیز اندازه کند که آیا فشار خون بلند میباشد یا خیر.
معاینات تشخیصیه:
تشخیص فشار بلند خون با تعین فشار خون ذریعهٔ آله فشار خون ۲ الی۳ بار به فاصلهٔ یک هفته صورت میگیرد. معاینات دیگر مانند ای سی جی (Electrocardiography) یا گراف برقی قلب، اکسری قفس صدری و ایکوکاردیوګرام نزد یک تعداد مریضان اجرا میشود.
تداوی فشار بلند خون:
اګر فشار بلند خون تداوی نشود، میتواند باعث اختلاطات جدی بشمول امراض قلبی، سکته دماغی و امراض گرده شود. خطر بروز این اختلاطات زمانی آغاز میشود که فشار خون از ۱۱۰/۷۵ ملیمتر سیماب بلند برود، گرچه این نمبر در حدود فشار نارمل خون قرار دارد. تداوی فشار بلند خون میتواند خطر حمله قلبی، سکته دماغی و مرگ را کاهش دهد.
چطور میتوان فشار خون را نارمل نگهداشت؟
تداوی فشار بلند خون معمولاً با تغییرات در رژیم غذایی و شیوه و روش زندگی (Lifestyle Changes) شروع میشود: رژیم غذایی کم نمک، کم کلوری، کم چرب، کم کافين استفاده بیشتر از میوه جات، سبزیجات، ترکاری و لبنیات کم چرب، خود داری از نوشیدن الکهول، عدم استفاده از سگرت و دیگر مستحضرات تنباکو، کم ساختن سترس یا فشار روحی، باختن وزن نزد آنانیکه وزن بلندتر از نارمل دارند، ورزش حداقل روز ۳۰ دقیقه.
خریدن آلهٔ فشار خون و اندازه کردن فشار خون وقتاً فوقتاً در خانه، میتواند ممد باشد. این اقدامات اکثراً مفید بوده و اگر تغییرات فوق نتواند فشار بلند را کنترول نماید و یا فشار خون بصورت دوامدار ۱۴۰/۹۰ ملیمتر سیماب یا بلندتر باشد، تداوی دوایی شروع میشود.
تداوی دوایی:
اگر فشار خون بصورت دوامدار ۱۴۰/۹۰ ملیمتر سیماب یا بلندتر باشد، داکتر دوا تجویز مینماید، که ادویه باید طبق هدایت به مقدار و وقت لازم گرفته شود. اگر گرفتن دوا باعث پرابلم میشود، باید داکتر در جریان گذاشته شود تا مقدار دوا را پائین آورده و یا آنرا با دوای دیگری تعویض نماید. اگر مشکل در قیمت دوا باشد، این موضوع نیز باید با داکتر مشوره شود، تا دوای نسبتاً ارزانتر تجویزگردد. گرفتن دوای فشار بلند خون میتواند شخص را از حملهٔ قلبی، سکتهٔ مغزی و دیگر اختلاطات ممکنه فشار خون بلند محافظه نموده و خطر مرگ را کمتر سازد. نزد بعضی مصابین فشار بلند، شروع تداوی دوایی در فشار های کمتر از ۱۴۰/۹۰ توصیه می شود، مانند:
مرض شکر (Diabetes)، تصلب شرائین یا سخت شدن شریانها، امراض شرائین اکلیلی قلب (Coronary Artery Disease)، سکته دماغی (Stoke)، مرض اوعیه محیطی (Peripheral Vascular Disease)، یا امراض مزمن گرده که با پروئین یوریا یا موجودیت پروتئین در ادرار توأم باشد.
گروپ های مختلف دوایی برای تداوی فشار بلند خون:
– دواهای مدرر (Diurtics): این ادویه با خارج کردن آب از بدن فشار خون را پائین میآورد. مانند: هایدروکلوروتیازاید
(Hydrocholothiazide)، فیروسیماید (Furosemide)، کلورتالیدون (Chlorthalidone).
-گروپ دوایی نهی کننده های ایس (Angiotensin-Converting Enzyme Inhibitors or ACEI):
که قوه تقلصیت قلب را بالا برده و گرده ها را مقابل مرض شکر نیز محافظه مینمایند. مانند:لایسنوپرل (Lisinopril)، کپتوپرل (Captopril)، فایسنوپریل (Fosinopril)، بنازپریل (Benazipril) و غیره
-گروپ دوایی ای – آر- بی (Angiotensin II Receptor Blockers or ARB) که خواص شان بیشتر مشابه گروپ (ACEI) است. مانند: لوسارتان (Lorsartan)، کندیسرتان (Candisartan)، تلمیسارتان (Thelmesartan) و غیره …
-گروپ دوا هایی که آخذه بیتا را بلاک میکند – (Beta Blockers): مانند: میتوپرولول (Metoprolol)، کارویدیلول (Carvedilol)، پروپرانولول (Propranolol) و غیره
-گروپ دوا های که چینل کلسیم را بلاک می کند- (Calcium Chanel Blockers). مانند: املودپین (Amlodipine)، نایپدیپین (Nifidipine)، دلتیازم(Diltiazim)، ویراپمل (Verapamil) و غیره…
دوا های دیگر نیز غرض تداوی فشار بلند خون موجود است.
در بسیاری موارد فشار بلند خون قابل از بین بردن نبوده ولی با ادویه قابل کنترول است.
